Maria Dąbrowska z domu Szumska (ur. 6 października 1889 r. w Russowie, zm. 19 maja 1965 r. w Warszawie) – powieściopisarka, eseistka, nowelistka, dramatopisarka, tłumaczka literatury duńskiej, angielskiej i rosyjskiej. Jedna z ważniejszych polskich powieściopisarek XX wieku. Duże zaangażowanie pisarki w sprawy społeczno-oświatowe odbiły się na jej twórczości, którą otwierają opowiadania patriotyczno-edukacyjne Dzieci ojczyzny (1918) i Gałąź czereśni (1922). Kolejne to: Uśmiech dzieciństwa (1923) o powrocie do dzieciństwa i Ludzie stamtąd (1926), ukazujący życie biedoty wiejskiej.
W latach 1932-1934 zostało wydane najwybitniejsze dzieło pisarki, Noce i dni.
Poza eseistyką (m.in. Szkice o Conradzie, 1959) napisała dramaty historyczne: Geniusz sierocy (1939) i Stanisław i Bogumił (1945-46). Ostatnia powieść Dąbrowskiej to Przygody człowieka myślącego (1970). Oprócz utworów literatury pięknej tworzyła także wiele artykułów publicystycznych.
Fragmenty
Patrząc na krzyżyk naszego pradziada, matka musi opowiadać o starych, starych czasach. (...) A nam zdaje się, że tylko patrzeć, jak zejdzie znad łóżka mały Chrystus, usiądzie między nami, podeprze się, jak drewniane figurki w staropolskich kapliczkach.
Zafrasuje się, rozrzewni i zagada:
- O dawne, dobre czasy... Szli chłopcy ojczyźnie służyć, gdy mieli trzynaście lat. W niejednej było się wtedy bitwie. Nie wisiało się nad łóżkiem. Osłaniało się piersi rycerza.
[...]
Krystek biegał wśród tłumów z innymi chłopcami. Zakładał się z nimi, że wejdzie do zamku, choć straż dzieci nie puszcza. (...) I rzeczywiście udało mu się jakimś bocznym wejściem na galerię do sali sejmowej dostać. Wcisnął się między ludzi i spojrzał. Serce zabiło mu gorąco.
Galeria była na górze. W dole zaś sala ogromna, niby kościół największy, i cała szczelnie wypełniona. U samego końca czerwone wielkie krzesło - a na nim król. (...) Dopiero po chwili, kiedy się Krystek uspokoił i przestało mu w głowie szumieć, usłyszał, że ktoś mówi.
Widać już konstytucja była przeczytana, a teraz posłowie mówili jeden po drugim, którzy za, a który przeciw".
[...]
"Myślał Teofil długo, wreszcie postanowił do wojska koronnego wstąpić. (...) W dzień wyjazdu, ledwo świt, stanął na ganku. Jesień to była. Całe niebo czerwieniało jeszcze od zorzy.
Wschodziło słońce. Teofil wyjął z pochwy szablę ojca - barskiego konfederata. Szablę, która broniła wolności".
[...]
"Chłopcy wracali lasem. (...) Milczeli. Jakże się ma ta Polska wydobyć z ciężkiej niewoli, gdy jednym wszystko za wcześnie, innym wszystko za słabe do walki? (...)
- Dosyć tego siedzenia! To prawda - gębą Moskali nie pobije. Trzeba ze siebie przykład dać.
- Tak, trzeba ze siebie przykład dać. Krew poległych za ojczyznę rodzi nowych obrońców. Czytałem nawet gdzieś taką starą piosenkę: Gdy padną bohaterów krocie, powstaną znowu nowi do walk o wolność gotowi. - odrzekł Kazio".
