Historia i znaczenie symboli bożonarodzeniowych

Boże Narodzenie jest jednym z najbardziej wyczekiwanych i magicznych okresów dla dzieci i ich rodziców. To czas, w którym domy są pełne radości, świątecznych dekoracji i zapachów. Dzieci czekają z niecierpliwością na prezenty od Mikołaja, a rodzice starają się stworzyć niezapomniane chwile dla swoich pociech. Boże Narodzenie pełne jest również symboli, które nadają temu czasowi jeszcze większej wyjątkowości.

Wigilia świąt Bożego Narodzenia przypada każdego roku 24 grudnia. W ten dzień są również imieniny Adama i Ewy. W przeddzień narodzin Syna Bożego wspominamy pierwszych ludzi, którzy żyli na ziemi.

Termin ,,wigilia” pochodzi od łacińskiego słowa vigilare, które oznacza „spędzać noc na czuwaniu, trwać na straży”. Czuwanie w wieczór poprzedzający dzień święta ma bardzo długą historię, sięgającą do tradycji żydowskiego celebrowania świąt. Szabat rozpoczynał się w piątek wieczorem – wtedy wszystko musiało być już przygotowane, odmawiano pierwsze świąteczne modlitwy i dokonywano pierwszych rytuałów. Chrześcijanie przejęli tę tradycję  i również celebrowali swoje święta już od zachodu słońca dnia poprzedniego. Spożywali postne potrawy i zbierali się na wspólnej modlitwie i czuwaniu. Świętowanie Wigilii Bożego  Narodzenia pojawiło się w VIII wieku. Dzisiejszy sposób obchodzenia Wigilii pojawił się w Polsce w wieku XVIII, a rozpowszechnił w XIX.

Obecnie Wigilia bardzo często przysłania nam Boże Narodzenie − może ze względu na atmosferę, rodzinne spotkania czy prezenty. Kolejne dni są czasem tylko odpoczynkiem po przygotowaniach do Wigilii. A przecież to nie 24 grudnia jest najważniejszy. Przez cały Adwent czekamy na Boże Narodzenie – czyli 25 grudnia – dzień, w którym Bóg urodził się jako człowiek. Jest to data umowna, badania biblistów wskazują na to, że Jezus mógł się urodzić we wrześniu lub październiku. Co najmniej od IV wieku Kościół świętuje Jego narodziny 25 grudnia, w tym bowiem dniu oddawano cześć pogańskiemu bogu Słońca.

Pierwsza Msza św. w tę uroczystość jest odprawiana w nocy, najczęściej o północy (tzw. pasterka). Kolejna – tzw. Msza o poranku, ma już inną liturgię słowa (czytania, psalm, Ewangelię), a kolejne Msze św. w tym dniu – jeszcze inną. Kościół chce w ten sposób podkreślić wyjątkowość tego dnia. Ksiądz ubiera się w biały ornat (taki pozostanie do końca okresu Bożego Narodzenia), w kościele zaczyna się śpiewać kolędy.

Dzień Wigilii, a zwłaszcza Boże Narodzenie, to momenty, w których adwentowe przygotowania dobiegają końca. Okres Bożego Narodzenia (czyli czas, w którym specjalnie cieszymy się z narodzin Jezusa) trwa do niedzieli chrztu Pańskiego (II niedziela po Bożym Narodzeniu), ale niektórzy kończą ten okres dopiero 2 lutego, w święto Matki Bożej Gromnicznej, czyli blisko miesiąc później). Zazwyczaj aż do tego dnia w większości kościołów pozostają stajenki i śpiewa się kolędy.

MINI SŁOWNIK BOŻONARODZENIOWYCH SYMBOLI:

Choinka – jeden z najbardziej rozpoznawalnych symboli bożonarodzeniowych. Symbolizuje życie i odradzanie się, płodność oraz trwanie. Jest również symbolem nadziei i światła. Jej zielone igły są wyrazem wieczności i nieśmiertelności. Dla chrześcijan choinka ma jeszcze głębsze znaczenie. Ustawienie jej w domach na czas Świąt Bożego Narodzenia jest przede wszystkim symbolem Chrystusa jako źródła życia. Oświetlona choinka przypomina o narodzinach Jezusa i Jego świetle, które niesie nadzieję i pokój.

Zwyczaj ubierania choinek został zainicjowany w Europie przez Niemców, w Polsce pojawił się dopiero między XVIII a XIX wiekiem. Pierwsze drzewka świąteczne były ubierane wyłącznie w domach arystokracji, ale w okresie międzywojennym pojawiły się one w niemal każdej polskiej rodzinie. Początkowo ozdoby choinkowe stanowiły słodycze, owoce, orzechy czy przedmioty codziennego użytku.

Wigilia (wieczerza wigilijna) – wigilia z łaciny oznacza „czuwanie” i jest dniem poprzedzającym jakieś ważne wydarzenie. Wigilia Bożego Narodzenia poprzedza dzień, w którym Jezus przyszedł na świat. Ma ona charakter uroczystej kolacji, spędzanej w rodzinnym  gronie. Choć zwyczaj specjalnego czekania na jakieś ważne święto od wieczoru dnia poprzedniego znany jest od bardzo dawna, wieczerza wigilijna weszła do polskiej tradycji dopiero w XVIII wieku.

Opłatek – specjalnie przygotowane (z mąki i wody) cienkie ciasto, którym rodzina łamie się podczas Wigilii, składając sobie życzenia. Zwyczaj ten znany jest głównie w Polsce. Przełamanie się opłatkiem poprzedza czytanie fragmentu Ewangelii o narodzeniu Pana Jezusa. Pieczywo przypominające dzisiejszy opłatek pojawiło się w X wieku, wypiekali je zakonnicy z klasztoru benedyktyńskiego we Francji, potem zwyczaj ten rozpowszechnił się na całą Europę. Przez pewien czas był stosowany wyłącznie podczas Mszy św. Dopiero od XV wieku – kiedy opłatek zaczęto masowo wypiekać − stał się bardziej popularny, był nawet przekąską do wina, środkiem do pieczętowania listów, a posmarowany miodem był przysmakiem dzieci.

Wolne miejsce – przy stole wigilijnym nie powinno zabraknąć miejsca dla nikogo. Dlatego zostawia się jedno puste miejsce, tak by „ktokolwiek zajdzie w dom polski w święty wieczór wigilijny, zajmie to miejsce i będzie przyjęty jak brat”. Pusty talerz może również symbolizować naszych bliskich, którzy – z różnych powodów − nie mogą z nami być w ten dzień.

Pierwsza gwiazdka – tradycja przekazuje, że Wigilię powinno się rozpoczynać w momencie pojawienia się na niebie pierwszej gwiazdki. Zapewne zwyczaj ten nawiązuje do Gwiazdy Betlejemskiej, która pokazała Trzem Królom drogę do groty, gdzie narodził się Jezus, Zbawiciel.

12 potraw – tradycja przekazuje różne zwyczaje dotyczące liczby potraw na stole wigilijnym. Najczęściej mówi się o 12 potrawach – na pamiątkę dwunastu apostołów. Przy ich przygotowaniu zwracano uwagę, by zawierały wszystkie „płody ziemi”, co ma zapewnić ich obfitość przez cały następny rok. Tradycyjnie w dzień Wigilii obowiązuje post, dlatego na stole często królują dania rybne, zupy (barszcz, grzybowa), sałatki, makarony, pierogi... Tak naprawdę jednak każda rodzina ma swoje wigilijne tradycje i potrawy, które pojawiają się na stole w ten szczególny dzień.

Kolędy − termin „kolęda” prawdopodobnie wywodzi się ona od łacińskiego słowa calendae (tak Rzymianie nazywali początek każdego miesiąca). Pierwotnie były to pieśni noworoczne, z czasem stały się utworami śpiewanymi w Boże Narodzenie. Trudno dokładnie powiedzieć, kiedy pierwsze kolędy pojawiły się w Polsce – mogło to być już w XIII wieku. Najdawniejsze kolędy, które znamy, pochodzą z XV wieku (najpopularniejsza to Anioł pasterzom mówił), a najwięcej powstawało w XVII i XVIII wieku (m.in. Wśród nocnej ciszy, Lulajże, Jezuniu, Bóg się rodzi). Wszystkie śpiewane są do dziś.

Wizyta duszpasterska (kolęda) – zwyczaj odwiedzania przez księży swoich parafian w ich domach. Wizycie towarzyszy modlitwa i poświęcenie domu/mieszkania. „Proboszcz lub wikary nawiedza «po kolędzie» domy wszystkich parafian” – pisał Oskar Kolberg ,,Towarzyszy mu organista z dzwonkiem i chłopiec z kobiałką. Ksiądz winszuje w każdej chacie Nowego Roku, wgląda w pożycie rodziny, wysłuchuje dzieci pacierza i katechizmu”. Pierwsze wzmianki o kolędzie pochodzą z XVII wieku, do dzisiaj wpisują się w polską tradycję bożonarodzeniową.

Pasterka – pierwsza Msza bożonarodzeniowa odprawiana najczęściej o północy z 24 na 25 grudnia.

Epifania (Objawienie Pańskie, Trzech Króli) – 6 stycznia Kościół wspomina opisaną w Ewangelii podróż trzech mędrców ze Wschodu. Królowie zobaczyli na niebie gwiazdę, która wskazała im miejsce narodzin Zbawiciela. Na pamiątkę tego wydarzenia w wielu miastach ruszają orszaki Trzech Króli − ludzie przebrani za mędrców śpiewają kolędy i cieszą się z narodzin Jezusa.